Bùi Thị Đào Nguyên
Phần I: cuộc sống và sự nghiệp văn chương
Cao Bá quát lác (1809? – 1855), thương hiệu tự là Chu Thần, hiệu là Cúc Đường, biệt hiệu là Mẫn Hiên. Ông là lãnh tụ cuộc khởi nghĩa Mỹ Lương (nay nằm trong thị xã Sơn Tây, Hà Nội), và là một trong những nhà thơ nổi danh ở vào giữa thế kỷ 19 vào văn học tập Việt Nam.
Bạn đang xem: Cao ba nhá là gì
I. Thân thế và sự nghiệp:
Cao Bá Quát, bạn làng Phú Thị, thị xã Gia Lâm, tỉnh thành phố bắc ninh nay là làng Phú Thị, huyện Gia Lâm, ngoài thành phố Hà Nội). Ông là con Cao Tửu Chiếu, tuy không đỗ đạt nhưng là một trong nhà nho hơi nổi danh; và là em (song sinh) với Cao Bá Đạt (cha Cao Bá Nhạ, người sáng tác Tự tình khúc).
Thuở nhỏ, Cao Bá quát tháo sống trong cảnh nghèo khó, nhưng danh tiếng là trẻ con thông minh, chuyên cần và văn tốt chữ tốt. Năm 14 tuổi, ông trúng tuyển chọn kỳ thi khảo hạch ngơi nghỉ Bắc Ninh. Năm Tân Mão (1831) đời vua Minh Mạng, ông thi mùi hương đỗ Á Nguyên trên trường thi Hà Nội, nhưng đến lúc duyệt quyển, thì bị cỗ Lễ tìm cớ <1> xếp ông xuống hạng sau cuối trong số đôi mươi người đỗ Cử nhân. Tiếp nối trong chín năm, cứ bố năm một lần, Cao Bá quát tháo vào kinh đô Huế tham gia dự thi Hội, tuy vậy lần nào cũng bị đánh hỏng.
Năm 1841, từ bây giờ ông sẽ 32 tuổi, mới được quan tiền tỉnh thành phố bắc ninh tiến cử lên triều đình, triệu vào Huế để dấn một chức tập sự ở bộ Lễ (Hành tẩu). Mon 8 năm đó, ông được cử làm sơ khảo ngôi trường thi vượt Thiên, thấy một số bài thi tốt nhưng có chỗ phạm ngôi trường quy, ông bàn với bạn đồng sự là Phan Nhạ rồi mang son hòa muội đèn chữa giúp 24 quyển. Việc bị vạc giác, Giám ngôi trường thi là hồ nước Trọng Tuấn bầy hặc, ông bị tóm gọn giam, bị tra tấn rồi bị kết vào tội chết. Nhưng lại khi án chuyển lên, vua Thiệu Trị đã giảm cho ông tự tội trảm quyết xuống tội giảo giam hậu, tức được giam lại chờ lệnh.
Sau gần cha năm bị nhốt khổ sở, ông được triều đình tạm bợ tha, nhưng đề xuất đi xuất dương hiệu lực thực thi (tức rước công chuộc tội) cho vùng Hạ Châu (Singapore) trong phái cỗ do Đào Trí Phú có tác dụng trưởng đoàn.
Tháng 8 năm 1844, đoàn thuyền của phái bộ về cho Việt Nam, và kế tiếp Cao Bá quát được gọi về bộ Lễ. Ở phía trên không lâu, ông bị sa thải về quê. Trước đây, ông vốn sinh hoạt phố hàng Ngang (nay sát phố Nguyễn Thái Học), năm 24 tuổi ông vào kinh thi Hội, thì vợ ông ở trong nhà đã xin phép thân phụ chồng cho sửa lại một căn nhà gần cửa Bắc về phía hồ tây và hồ Trúc Bạch.
Về Hà Nội, ông dạy dỗ học nhưng luôn luôn sống trong cảnh nghèo và mắc bệnh <2> Ở đây gần như lúc rỗi, ông thường xướng họa với các danh sĩ là Nguyễn Văn Siêu, trằn Văn Vi, Diệp xuân Huyên…
Sau tía năm bị thải về, Cao Bá Quát nhận ra lệnh triệu vào Huế (1847) làm ở Viện Hàm lâm, lo câu hỏi sưu trung bình và bố trí văn thơ. Được hơn một tháng, ông nhấn lệnh đi công cán ở Đà Nẵng, rồi trở về các bước cũ. Thời gian ở tởm lần này, ông kết thân với các văn nhân như Nguyễn Hàm Ninh, Đinh Nhật Thận, Nguyễn Phúc Miên Thẩm, Nguyễn Phúc Miên Trinh…và ông đã dấn mình vào Mạc Vân Thi xã bởi hai vị hoàng thân này sáng lập.
Năm 1850 <3>, không lấy được lòng một số quan mập tại triều, Cao Bá Quát yêu cầu rời kinh thành Huế đi làm việc Giáo thụ ở tủ Quốc oai vệ (Sơn Tây cũ). Một lần nữa, ông lại trở về quê để cùng khổ với dân, để cân nhắc thêm về những chính sách hà tự khắc của triều đình, để thêm quyết trung ương đánh đổ nó.
Giữa năm 1853, rước cớ về nuôi người mẹ già, ông xin thôi dạy học. Gặp lúc vùng tô Tây bị hạn nặng, lại có nạn châu chấu tạo cho mùa màng mất sạch, đời sống tín đồ dân rất là đói khổ. Phần thì phẫn chí, phần thì yêu quý dân, khoảng cuối năm 1854, Cao Bá quát tham gia chỉ huy (tự lãnh chức Quốc sư) cuộc khởi nghĩa nghỉ ngơi Mỹ Lương (Sơn Tây), bởi vì Lê Duy Cự có tác dụng “Minh chủ”.
Đang trong quá trình chuẩn bị, thì câu hỏi bị bại lộ. Trước cục diện này, Cao Bá quát tháo đành đề nghị phát lệnh tiến công vào cuối năm 1854. Khởi đầu cuộc khởi nghĩa giành được một số thành công ở Ứng Hòa, Thanh Oai…Nhưng sau thời điểm quan quân triều đình tập trung đông đảo và tổ chức triển khai phản công thì nghĩa quân liên tục bị các thiệt hại.
Tháng Chạp năm cạnh bên Dần (tháng Chạp năm này rơi vào khoảng thời gian dương kế hoạch 1855), sau khi bổ sung lực lượng (chủ yếu ớt là tín đồ Mường và người thái lan ở vùng rừng núi Mỹ Lương), Cao Bá Quát đem quân tấn công huyện lỵ yên ổn Sơn lần sản phẩm hai. Phó lãnh binh tô Tây Lê Thuận lấy quân nghênh chiến. Cuộc tuyên chiến và cạnh tranh đang hồi tàn khốc tại vùng núi yên ổn Sơn, theo sử nhà Nguyễn, thì Cao Bá quát bị Suất đội Đinh thế Quang bắn chết tại trận. Tiếp theo, thủ lĩnh Nguyễn Kim Thanh với Nguyễn Văn Thực cũng theo thứ tự sa vào tay kẻ địch (sau, cả hai những bị chém chết). Ngoài những thiệt sợ hãi này, rộng trăm nghĩa binh bị chém chết và khoảng chừng 80 nghĩa quân không giống bị bắt.
Nghe tin đại thắng, vua từ bỏ Đức lệnh cho ban thưởng và đến đem thủ cấp cho của nghịch quát bêu và rao khắp các tỉnh Bắc Kỳ rồi giã nhỏ tuổi quăng xuống sông.
II. Tác phẩm:
Ngay lúc Cao Bá Quát thâm nhập cuộc khởi nghĩa nghỉ ngơi Mỹ Lương (Sơn Tây), những tác phẩm của ông đã biết thành triều đình đơn vị Nguyễn mang lại thu đốt, cấm tàng trữ với lưu hành, nên đã bị thất lạc ko ít. Tuy vậy, trước 1984, nhóm soạn sách Thơ văn Cao Bá Quát, đã tìm về kho sách cổ của Thư viện kỹ thuật kĩ thuật trung ương (Hà Nội), và sau khi vứt bỏ những bài chắc hẳn rằng không yêu cầu của ông, thì số thành quả còn sót lại cũng còn được bên trên ngàn bài xích được viết bởi thứ tiếng hán và chữ Hán.
Cụ thể là hiện nay còn 1353 bài xích thơ với 21 bài văn xuôi, có 11 nội dung bài viết theo thể cam kết hoặc luận văn cùng 10 truyện ngắn viết theo thể truyền kỳ. Trong các này về chữ Nôm, có một số bài hát nói, thơ Đường khí cụ và bài phú tài tử đa cùng (Bậc tài tử lắm cảnh khốn cùng). Về chữ Hán, trọng lượng thơ các hơn, được tập hợp trong những tập:
-Cao Bá quát thi tập-Cao Chu Thần di thảo-Cao Chu Thần thi tập -Mẫn Hiên thi tập
III. Sự nghiệp văn chương:
Tuổi con trẻ của Cao Bá quát lác được ghi lại bằng một loạt bài thơ tràn đầy khí phách (Tài mai
Ngã dục đăng caoHạo ca ký vân thủyDịch:Ta muốn trèo lên đỉnh điểm ngấtHát vang lên nhằm gửi tấm lòng vào mây nước…
Nhưng rồi, mấy lần khăn gói vào Huế thi đa số bị hỏng, nên mộng khoa cử đã tan. Năm 32 tuổi, lần đầu ông được cỗ làm một chức quan nhỏ tuổi (Hành tẩu cỗ Lễ). Ở đây, ông ban đầu cảm thấy nhục chí và thuyệt vọng khi thấy được cảnh thối nát, bất công cùng hèn yếu ở trong phòng Nguyễn. Đến khi bị tù, bị tra tấn vì chưng chữa rất nhiều quyển thi, ông càng nhức khổ, uất ức và căm thù cái triều đình ấy (Cấm sở cảm sự, bí bút ngẫu thư
Gông dài!Gông dài!Mày biết ta chăng?Ta chẳng có gì đáng hợp với mày cà!Mày biết nỗ lực nào được ai buộc phải ai trái!Mày chẳng qua chỉ là cái máy làm nhục fan đời mà lại thôi…
Sau thời gian dương trình hiệu lực, Cao Bá quát mắng bị thảy về quê quán. Ông càng có nhiều dịp tiếp xúc với đời sống của nhân dân. Mọi cảnh người dân vì bí thiếu đói rét, yêu cầu đi xin nạp năng lượng hay phần nhiều cảnh họ bị bắt phu bắt lính…đều đã có tác dụng ông đau xót, day chấm dứt (Cái tử
Đứng trước đều cảnh tình ấy, cộng thêm nỗi nhức của bạn dạng thân, sau cuối đã dẫn ông tới những ý suy nghĩ hành động:
Ta dường như không nỡ nghe mãi bài bác thơ Hoàng Điểu tạo nên cảnh ly tán của dân chúng do chính sự hà khắc, thì lẽ như thế nào chỉ chịu gửi gắm mãi trung khu sự vào khúc dìm của Gia mèo Lượng khi chưa ra góp đời (trích bản dịch bài bác Ngẫu nhiên nằm mộng đến thăm ông Tuần phủ…)
Tuy nhiên, mãi đến lần Cao Bá quát lác bị đổi về làm Giáo thụ sinh hoạt Quốc Oai, thì xem xét mới vươn lên là quyết tâm vực dậy đánh đổ bên Nguyễn (Đối vũ
Trích giới thiệu:
Mặt trời đỏ lẩn đi đàng nào?Để dân đen than vãn mãi…(trích Đối Vũ)
Và:Tài trai sống sinh sống đời, đang không làm được câu hỏi phơi gan, bẻ gãy chấn song, đứng vững cương thường.Lại ngồi nhìn bọn cầm quyền sói lang hoành hành,Đến thời gian tuổi già thì mặc áo gấm ban ngày về bôi nhọ quê hương.Chỉ cúi đầu luồn xuống căn hộ thấp, nhục cả khí phách,Đến dịp già thì gối đầu vào vợ bé mà chết,Giả sử hạng người ấy xuống suối vàng gặp hai cố (Chu Văn An với Nguyễn Trãi),Thì cũng mặt dầy, trống ngực đánh, thần sắc rũ rượi ra mà lại thôi…(Trích bản dịch nghĩa bài bác Tống Nguyễn Trúc Khê xuật lỵ hay Tín kiêm trí Lê Huy vĩnh lão khê).
Trích đánh giá trong tự điển văn học (bộ mới):
Cao Bá Quát là một trong nhà thơ cực kỳ có phiên bản lĩnh. Từ mọi tác phẩm trước tiên đã thấy lòng tin trong phòng thơ vào ý chí và năng lực của mình. Ông sinh sống nghèo, nhưng lại khinh bỉ phần đông kẻ khom sống lưng uốn gối sẽ được giàu sang, và tin rằng mình có thể tự đổi khác đời mình.Đến khi làm quan, hy vọng đem tài năng ra góp đời, nhưng mà rồi Cao Bá quát mắng sớm phân biệt rằng vụ việc không hề đơn giản và dễ dàng như ông tưởng.
Có số đông lúc cảm giác bất lực trong bài toán thay đổi, ông ý muốn hưởng nhàn, vào hưởng trọn lạc như Nguyễn Công Trứ. Gắng nhưng mỗi khi nghĩ đến các người thuộc khổ bị áp bức, ông lại thấy từ thời điểm cách đây là ko thể, mà phải tìm một tuyến đường khác. Cuối cùng, tuyến đường mà ông lựa chọn là đến với phong trào nông dân khởi nghĩa ngăn chặn lại triều đình.Ngoài hầu hết chủ đề nêu trên, ông còn viết về vk con, bè bạn, học tập trò cùng quê hương. Bài nào cũng thắm thiết, xúc động. Ông cũng có thể có một số bài tôn vinh những anh hùng trong định kỳ sử, để thông qua đó thể hiện hoài bão của mình. Ông cũng có thể có một số bài thơ viết về chuyện học, chuyện thi cơ mà ông cho rằng chỉ là chuyện “nhai văn nhá chữ”. Trong dịp đi quý phái Hạ Châu, ông cũng đều có những bài xích thơ phản ảnh cảnh bất công giữa fan da trắng với người da đen…
Về khía cạnh nghệ thuật, Cao Bá Quát là 1 trong nhà thơ trữ tình với một bút pháp đặc sắc. Ông làm thơ nhanh, có những lúc “ứng khẩu thành chương”, tuy vậy vẫn mô tả được cảm hứng vẫn dồi dào cùng sâu lắng. Và tuy vậy hình tượng trong thơ ông thường cất cánh bổng, lãng mạn, tuy nhiên trong những nội dung bài viết về quê nhà thì ông lại sử dụng rất nhiều cụ thể hiện thực gợi cảm. Ngoại trừ ra, so với thiên nhiên, ông cũng giỏi nhân phương pháp hóa, coi đó giống như những người bạn tri kỷ tri âm…(tr.209)
Trích thêm một số nhận xét khác:
-GS. Dương Quảng Hàm:
Cao Bá Quát là 1 văn hào có khá nhiều ý tứ new lạ, lời lẽ cao kỳ.
-GS. Thanh Lãng:
Tư tưởng chủ quyền của Cao Bá quát mắng khác dòng chí quý ông của Nguyễn Công Trứ. Ông Trứ lập nghiệp là để giúp đỡ vua, để toàn vẹn nghĩa quân thần; còn ông Quát sở hữu cả dòng mộng biến hóa thời cuộc và chuyển vần số mệnh…Về phương diện nghệ thuật, sở trường của ông là thể phú với thể ca trù. Nhì thể này, cùng với ông đã vươn cho tới một trình độ nghệ thuật xuất xắc vời. Gồm điều ông hay lạm dụng chữ nho cùng điển tích, vị vậy bao gồm thua nhát Nguyễn Công Trứ về thể một số loại ca trù.
-Thi sĩ Xuân Diệu:
Cao Bá quát lác trước mắt bọn chúng ta, tượng trưng đến tài thơ và lòng tin phản kháng. Còn triết lý của ông chính là bền bĩ phục vụ cho đời.
Xem thêm: Họa mi trong mưa tập 54 - phim truyện: họa mi trong mưa
-Sách Văn học tập 11 với Ngữ văn 11 (nâng cao):
Cao Bá Quát là 1 trong những nhà thơ lớn. Thơ ông nhiều mẫu mã trong ngôn từ cảm hứng: cảm tình thiết tha đính thêm bó với quê nhà xứ sở, với người thân, sự thấu hiểu nhân ái với số đông con fan lao khổ; niềm từ bỏ hào với quá khứ lịch sử dân tộc và tất cả thái độ phê phán mạnh mẽ mẽ đối với triều chủ yếu đương thời.
Đặc biệt qua thơ văn, Cao Bá quát tháo còn thể hiện một trung tâm hồn phóng khoáng và một trí tuệ sáng sủa suốt đón nhận những hương vị, những màu sắc mới lạ không giống với tầm nhìn truyền thống.
Nhờ tất cả những điều này mà thơ văn ông bắt đầu mẻ, phóng khoáng, chú trọng cảm tình riêng của nhỏ người, được người đương thời khôn cùng mến mộ. Xét về vị trí lịch sử, ông là bên thơ mập sáng tác bằng văn bản Hán kế sau Nguyễn Du.
VI. Vài vấn đề liên quan:
4.1. Năm sinh, năm mất:
Về năm sinh của Cao Bá Quát, sử sách triều Nguyễn ko ghi ngày sinh của Cao Bá Quát. Xác minh ông sinh vào năm 1809 là địa thế căn cứ vào bài “Thiên cư thuyết” của ông. Trong bài có địa điểm viết: “Với loại tuổi ta bắt đầu hai kỷ mà núi sông thành quách cũ, đang thấy đổi khác đến ba lần”. Cuối bài ghi: “Tháng khỏe mạnh thu, năm Nhâm Thìn, Chu thần thị viết bài thuyết này”. Năm Nhâm Thìn có nghĩa là năm 1832 – trường hợp ông đủ hai kỷ tức 24 tuổi (tính theo âm lịch) thì có nghĩa là ông sinh vào năm Kỷ Tỵ, Gia Long vật dụng 8 (1809).
Về năm mất, có một vài người sáng tác cho rằng Cao Bá quát mất năm 1854. Tuy nhiên theo tác giả Trần Công Nghị thì:
Cao Bá quát mất ngay lập tức tại trận tiền trong tháng Chạp năm sát Dần. Khi chuyển sang dương kế hoạch thì: ngày 01 tháng Chạp, năm ngay cạnh Dần nhằm mục tiêu ngày 18 mon 01 năm 1855. Ngày 30 mon Chạp, năm liền kề Dần nhằm mục tiêu ngày 16 mon 02 năm 1855. Bởi thế nguyên mon Chạp năm này hầu như rơi vào khoảng thời gian 1855. Vì thế năm chết thật của Cao Bá Quát đề nghị ghi là năm 1855 new đúng.
4.2. Phần nhiều giai thoại:
Hiện vẫn còn đó tồn tại những giai thoại liên quan đến nhân cách và tài thơ của Cao Bá quát (như Bịa thơ tài hơn vua, chữa trị câu đối của vua, Cá nuốt người- bạn trói người, trên dưới đều chó, Câu thơ thi thôn v.v…). Tuy nhiên, theo GS. Vũ Khiêu thì phần nhiều chúng phần nhiều thiếu căn cứ và chưa được xác minh. Vì vậy theo ông chỉ hoàn toàn có thể hiểu Cao Bá quát tháo và reviews đúng tư tưởng cùng hành vi của ông trên cửa hàng phân tích nguồn gốc xã hội, tình tiết trong cuộc sống và vào thơ văn của ông nhưng mà thôi. Ở một quãng khác, gs lại viết:
Khác với một số giai thoại tất cả ý nói Cao Bá Quát là một trong con người kiêu căng, ngỗ ngược; và qua số một bài xích thơ cùng bài bác hát nói được gán cho ông, có fan còn ý muốn coi ông là người thích tận hưởng lạc, trà rượu, trai gái… Trái lại, qua cuộc sống và thơ văn ông, chỉ thấy ông là một trong những người biết giữ gìn gìn phẩm hạnh, đối xử đúng mực với thân phụ mẹ, anh em, bà xã con, mặt hàng xóm cùng biết yêu thương quí đất nước, quê hương.
Đề cập cho Trần tình văn <4> của Cao Bá Nhạ, theo giáo sư thì rất rất có thể người cháu này đã đỗ lỗi mang đến chú để minh oan cho mình.
V. Thơ liên quan:
Không chỉ cống phẩm của Cao Bá quát mắng bị thu đốt, cấm tàng trữ cùng lưu hành; nhưng mà những bài bác thơ của các tác đưa khác có kể tới ông các không được ấn ấn hay phổ biến. Sau đó là hai bài thơ còn sót lại:
Nghe tin Cao Bá Quát bị bắt đi hiệu lực, bi lụy rầu Thương tô công (tức Tùng Thiện Vương) đang làm bài xích thơ như sau:
Giữa khu đất trời một tấm thân khốn khổNơi chân trời chỉ gồm hình với bóng tự thân thiết với nhau.Vườn cũ, bố lối cúc tùng hoang lấpĐêm tàn, trong sương gió nhớ nhị người.(Nghĩ mang đến chuyện) sừng con ngữa không mọc, luống rơi nước đôi mắt <5>Muốn bói ngày về lại chẳng tất cả nguyên doTình anh em vì ông, ngoảnh chú ý về phương nam lo lắngNgày này bao lần trông được ân xá. (Dịch nghĩa bài tặng ngay Cao Bá Quát)
Nghe tin ông mất, các bạn ông là danh sĩ Nguyễn Văn vô cùng <6> có bài xích thơ tróc nã điệu, được dịch ra rằng:
Đàn còn bên vách, sách mặt mànMột giấc nghìn thu bặt giờ vang,Điên đảo đất nước nhòa lối cũ,Âm thầm giang sơn ngấm bi thương.Duyên văn vẫn kết đây cùng đó,Nghĩa cũ mặc dù ai ghi nhớ chẳng buồn!Đạo học tỏ mờ không dễ biết,Cửa người khép nép mãi sao đương.
Sau này, khi gọi tập thơ Cao Bá Quát, bên chí sĩ Phan Bội Châu đang cảm khái làm cha bài thơ đề hậu, trích một:
Ừ, thế nước nhà mới thấy tài,Tài cao há lẽ núp như ai.Xung lên, trời ao ước hai tay đấm,Hứng tới, vời toan một cẳng bơi.Mây gió chuyển phiên tròn đầu ngọn bút,Càn khôn chốt lỏng nửa tròng ngươi.Khí thiêng non sông còn nguyên đó,Chín suối ai ơi đứng dậy cười!
Chú thích:
<1> GS. Phạm cố kỉnh Ngũ giải thích: vị ông không chịu khuôn phép ngôi trường quy. Như gồm lần, ông viết quyển thi bởi bốn vẻ bên ngoài chữ: chân, thảo, triện, lệ. Kế bên ra, văn ông rất gồm khí phách ngang tàng. Bởi vì vậy, mà các khảo quan đâm ra ghét cùng tìm giải pháp đánh lỗi (sách vẫn dẫn, tr. 438).<2> bên ông có lúc không bao gồm gạo thổi cơm chiều (Bữa chiều không cơm, viết đùa ghi việc). Ông mắc bệnh đái ra máu, chữa chạy cả năm mới khỏi. (Chi huyết chép theo Thơ văn Cao Bá Quát, tr. 235).<3> Năm Cao Bá quát rời đi nhấn chức giáo thụ ở tủ Quốc Oai ở đây ghi theo Thơ văn Cao Bá quát mắng (tr.33). Thêm một bệnh cứ nữa là trước lúc đi, Cao Bá Quát tất cả viết bài đề cuối tập thơ của Tùng Thiện Vương, cùng ông đã ghi là năm từ Đức thứ 3 (tức 1850). Gồm sách ghi rất khác: Đại Nam bao gồm biên liệt truyện (tr. 1052) với Phạm vậy Ngũ (tr. 445) ghi năm 1854. Xuân Diệu ghi năm 1851 (tr. 13), Nguyễn Lộc ghi năm 1852 (Từ điển văn học, bộ mới, tr. 209). <4> Trích nai lưng tình văn: Chú tôi (tức Cao Bá Quát) cậy tài càn rỡ, vốn tính ngông cuồng, thường bạn bè với bọn rượu chè, kết bạn với nhỏ buôn, giờ đồng hồ là ở nhà nuôi mẹ, tuy thế thật ra đạo thần tôn vẫn tồn tại thiếu sót. Vả lại túng bấn thiếu đâm ra liều, luân chuyển ra lối kinh doanh trục lợi. Anh em khuyên răn thì biện hộ lại, anh (tức Cao Bá Đạt) phòng bảo thì xé cả thư. đến nên đồng đội vì cố kỉnh mà tốt giao, gia đình chính vì thế mà sinh bất mục…<5> Sừng chiến mã không mọc (Mã giác bất sinh): Theo Sử ký, thái tử Đan nước Yên buộc phải sang Tần làm bé tin. Vua Tần bảo: Chỉ bao giờ quạ white đầu, ngựa mọc sừng bắt đầu cho về. Coi nguyên tác bằng văn bản Hán vào Thơ Tùng Thiện vương (sách vẫn dẫn, tr. 51). Cũng theo sách này thì bài bác thơ không được in ấn trong Thương tô thi tập. Sở dĩ tồn tại là vì trước đó nó đang được đưa vào tập Phong nhã thống biên bởi vì vua trường đoản cú Đức không nên soạn để bộ quà tặng kèm theo cho sứ bộ nhà Thanh.<6> Nguyễn Văn vô cùng (1795-1872) cùng Cao Bá Quát đã được vua tự Đức khen ngợi qua câu thơ: Văn như cực kỳ Quát vô tiền Hán, bao gồm nghĩa văn như ông siêu và ông Quát, thì đến văn đời chi phí Hán cũng không có giá trị gì.
Sách tham khảo chính:-Dương Quảng Hàm, vn văn học sử yếu. Trung tâm học liệu xuất bản, sài Gòn, 1968-Phạm chũm Ngũ, nước ta Văn học giản mong tân biên (quyển trung). Quốc học tập tùng thư, sài Gòn, 1963.-Thanh Lãng, Bảng lược vật văn học việt nam (quyển thượng). Nxb Trình bày, ko ghi năm xuất bản.-Nhiều tín đồ soạn, từ bỏ điển Văn học (bộ mới, mục từ vì Nguyễn Lộc soạn). NXb cầm giới, 2004.-Nhiều bạn soạn, Thơ văn Cao Bá Quát. Nxb Văn học, 1984.-Xuân Diệu, những nhà thơ cổ điển Việt nam giới (tập 2). Nxb Văn học, 1987.
Phần II: Khởi nghĩa Cao Bá Quát
Khởi nghĩa Cao Bá Quát tốt Khởi nghĩa Mỹ Lương (sử cũ hotline là Giặc Châu Chấu <1>) là tên thường gọi một cuộc khởi nghĩa bởi vì Lê Duy Cự làm cho Minh chủ, Cao Bá quát lác (1809-1855) có tác dụng Quốc sư, vẫn nổ ra tại Mỹ Lương nằm trong Hà Tây cũ (nay nằm trong Hà Nội, Việt Nam).
Theo GS. Nguyễn Phan Quang, mặc dù cuộc khởi nghĩa chỉ tồn tại trong khoảng hai năm (1854-1856), nhưng chứng tỏ rằng cho đến giữa cố gắng kỷ 19, phong trào chống triều Nguyễn không hề lắng dịu cùng sẽ còn tiếp tục một trong những năm kế tiếp với khởi nghĩa Cai Tổng Vàng, khởi nghĩa Chày Vôi….
I.Bối cảnh:
Đến vào giữa thế kỷ 19, nền kinh tế Việt Nam rất là suy đốn trì trệ. Cung ứng đó, là các nạn chiếm phần đoạt và triệu tập ruộng đất của giới địa chủ, sự tham nhũng của đa số quan lại, chính sách tô thuế cùng lao dịch khắc nghiệt; là các nạn bão lụt, hạn hán, ôn dịch và vỡ đê xảy ra luôn. Toàn bộ đã đẩy fan dân lao rượu cồn xuống tận lòng khốn cùng. Một bài vè lưu lại hành làm việc thời vua tự Đức tất cả đoạn biểu hiện cảnh đói khổ, lưu giữ vong của dân như sau (trích):
Cơm thì chẳng có Rau cháu cũng không Đất trắng ngoại trừ đồng Nhà nhiều niêm bí mật cổng Còn một bộ khung sống Vơ vất đi ăn mày Ngồi xó chợ lùm cây Qua kêu vang tư phía Xác đầy nghĩa địa Thây thối bên cầu Trời bi lụy u sầu Cảnh hoang tàn đói rét Dân nghèo cùng kiệt Kẻ nhận thấy tha phương Người chết chợ bị tiêu diệt đường… …Là mẫu thời từ bỏ Đức.
Cuối cùng mọi nỗi hờn căm vị bị bốc lột, bị áp bức…biến thành hầu như làn sóng đấu tranh tàn khốc của nhân dân lao động ở những miền trên đất nước, chống lại chính sách thống trị ở trong phòng Nguyễn. Chỉ tính riêng rẽ khoảng thời gian từ 1847 cho 1862, tức trước khi vua tự Đức ký hòa mong nhường mang lại Pháp 3 thức giấc miền tây nam Kỳ, đã có hơn 40 cuộc nổi dậy, trong đó có cuộc khởi nghĩa Cao Bá quát (1854-1856) sinh hoạt Hà Tây (nay ở trong Hà Nội) là tiêu biểu nhất.
II. Nguyên nhân trực tiếp:
Năm 1850 <2>, không lấy được lòng một số quan bự tại triều, Cao Bá Quát đề xuất rời đế đô Huế đi làm việc Giáo thụ ở lấp Quốc oai (Sơn Tây). Một lượt nữa, ông lại về bên quê để thuộc khổ cùng với dân, để cân nhắc thêm về những chế độ hà khắc của triều đình với thêm quyết trọng điểm đánh đổ triều đình.
Giữa năm 1853, đem cớ về nuôi bà bầu già, ông xin thôi dạy học. Vào tháng 6, mon 7 năm ấy tại miền Bắc, châu chấu cất cánh mù trời, lúa má bị chúng cắm sạch, nàn đói hoành hành, mọi bạn đều ta thán.
Theo một vài nhà nghiên cứu thì nhân cơ hội ấy, Cao Bá quát tháo đã vực lên tụ tập dân chúng (hoặc gia nhập lãnh đạo) kín chuẩn bị một cuộc khởi nghĩa phòng Nguyễn tại Hà Nội. Đề cập đến sự việc này, GS. Nguyễn Phan quang đãng viết:
Thực ra, cũng giống như bao sĩ phu khác, Cao Bá quát vào đời bằng con phố khoa cử và mong muốn giúp đời bằng con đường làm quan, nhưng lại càng ngày ông càng cảm thấy bế tắc. Mặt hàng ngày, ông nhìn thấy bao cảnh đói khổ của nông dân và bất công của xã hội. Tuy có những lúc ông tỏ ra bi thiết chán nản, tuy thế vốn tính kiên cường, ông không thể tìm lối thoát nào khác ngoài nhỏ đường vùng lên đấu tranh. Cùng cuộc khởi nghĩa do chính ông đi lại và tổ chức là một hệ quả tất yếu.
III. Diễn biến:
3.1 chuẩn bị:
Phần thì phẫn chí, phần thì yêu quý dân như vừa nêu sơ lược ở chỗ trên, Cao Bá Quát bí mật liên hệ với đều thổ mục người dân tộc ở tây-bắc là Vũ Kim Thanh, Đinh Công Mỹ, Bạch Công Chân… Rồi phụ thuộc lòng người còn tưởng nhớ tới bên Lê, ông suy tôn một người thuộc loại dõi ấy làm anh quân đó là Lê Duy Cự, còn tự mình lãnh chức Quốc sư. Để nêu rõ ý nghĩa sâu sắc của cuộc nổi dậy, ông cho thêu hai cái chữ béo trên lá cờ, kia là: Bình Dương, Đồ phiên bản vô Nghiêu Thuấn; Mục Dã, Minh điều hữu Võ Thang. Tạm dịch:
Ở tỉnh bình dương và Đồ bản không gồm có ông vua giỏi như vua Nghiêu, vua Thuấn; Thì làm việc Mục Dã, Minh Điều nên có những người như Võ Vương, Thành Thang nổi dậy. Chẳng bao lâu sau, ông tập thích hợp được một lực lượng đông đảo, đa phần là hầu như nông dân nghèo khó ở miền xuôi và trung du. Quanh đó ra, còn có mặt của giới trí thức, giới võ quan với lang đạo Mường, như: tiến sỹ (năm 1838) Đinh Nhật Thận (người Nghệ An, nguyên là Hàn lâm biên tu), Vũ Văn Đống, Vũ Văn Úc (cả hai hầu hết là bạn Hưng Yên, học tập trò của Cao Bá Quát), Nguyễn Kim Thanh (hào mục), Đinh Công Mỹ (Lang đạo Mường), Nguyễn Hữu Vân (Suất đội thủy vệ Hà Nội), Bạch Công Trân (Suất nhóm cơ sơn Dũng tỉnh sơn Tây)…
Công cuộc còn vẫn trong giai đoạn chuẩn chỉnh bị, thì bị người tố giác. Vua từ bỏ Đức tức khắc lệnh mang đến Tổng đốc Hà Ninh Lâm Duy Hiệp (GS. Vũ Khiêu ghi Lâm Duy Thiết), Tổng đốc tô Hưng Tuyên Nguyễn Bá Nghi, hiệp cùng Tổng đốc tp bắc ninh là Nguyễn Quốc Hoan đi tróc nã bắt “đảng nghịch”.
Để lập cập đánh dẹp, công ty vua còn phái Vệ úy Hoàng thành Huế đem ngay một vệ quân nhân tuyển phong, 15 võ sinh cùng đôi mươi súng thần cơ ra ngay hà nội để hỗ trợ việc tiễu phạt.
3. 2 Đối đầu:
Trước viên diện này, Cao Bá Quát đã ở thành phố bắc ninh vội trở về sơn Tây bàn ngày khởi sự. Bởi vì lực lượng ở những tỉnh không được chuẩn bị chu đáo, nên những lúc lệnh khởi nghĩa được phát ra thì chỉ có nghĩa quân ngơi nghỉ Mỹ Lương (huyện Mỹ Lương tỉnh đánh Tây, nay là phần đất phía Tây thị xã Chương Mỹ hà thành và đất huyện Kim thoa Hòa Bình) vì chưng Cao Bá Quát và Đinh Công Mỹ trực tiếp lãnh đạo là kịp nổi lên.
Trận bắt đầu xảy ra trong thời điểm tháng 11 âm định kỳ (1854) trên Ứng Hòa. Sau khi đánh sở hữu được phủ thành này, Cao Bá Quát đến quân tiến lên phía Bắc đánh chiếm luôn thị trấn lỵ Thanh oai phong (cả hai phần đa thuộc Hà Nội). Nhưng chiếm phần giữ nhị lỵ sở bên trên chỉ vào mấy ngày, tiếp đến ông mang đến chuyển hướng tấn công nơi khác.
Tháng 12 âm kế hoạch (1854), cánh trung quân vị Đô thống Nguyễn Văn Tuân chỉ đạo từ Thanh oai phong tiến mang lại Hà Nội, thì gặp mặt quân triều đón tấn công ở khu vực xã Đồng Dương cùng Thạch Bích (cả hai số đông thuộc huyện Thanh oai vệ thời bên Nguyễn, ni là Đồng Mai Hà Đông và Bích Hòa Thanh Oai). Cuộc chiến diễn ra ác liệt, quân của đôi mặt đều bị chết nhiều. Nhưng vị yếu nhát hơn về người và vũ khí, nên tiếp đến cả đoàn nghĩa binh bị tiến công tan, các thủ lĩnh là Nguyễn Văn Tuấn, Nguyễn Đình Huấn, Hoàng Đình Nho, Lê Văn Trường…đều thứu tự bị bắt.
Cũng khoảng thời hạn này, một cánh nghĩa quân không giống đang trên đường tiến đánh huyện lỵ Kim Bảng (nay ở trong tỉnh Hà Nam), thì bị đoàn quân của Lãnh binh Lê Tố đón khuấy tan ở chân núi Quyển Sơn kè sông Đáy, giải pháp huyện lỵ trên khoảng chừng 4 km.
Còn Cao Bá Quát sau thời điểm cho quân rút ngoài Ứng Hòa và Thanh Oai, ngay tắp lự tiến đánh huyện yên Sơn (Yên đánh thời nhà Nguyễn) cùng vây bao phủ thành Quốc Oai. Đốt phá bao phủ thành xong, nghĩa binh đón đánh quân triều do Tổng đốc Nguyễn Bá Nghi chỉ huy. Cuộc giao tranh nổ ra ác liệt tại làng dùng Sơn, phương pháp phủ thành 4 km. Rồi cũng do không cân nặng sức, quân khởi nghĩa cần rút lui về thị xã Phúc lâu thuộc đậy Quảng Oai. Bị tróc nã đuổi, Cao Bá quát tháo lại cho quân thừa sông Hồng sang bao phủ Vĩnh Tường (tỉnh sơn Tây thời nhà Nguyễn, nay thuộc Vĩnh Phúc).
Tiếp theo, sau đó 1 lần tấn công đốt phá lấp thành Tam Dương ngơi nghỉ địa phận thôn Tích đánh (ngoại vi thị làng mạc Vĩnh lặng ngày nay), cánh quân nòng cốt do họ Cao chỉ huy đã giảm xuống nhiều, cần phải trở lại Mỹ Lương hội quân cùng với thủ lĩnh Bạch Công Trân, rồi cùng lo chấn chỉnh đội ngũ, đem nghĩa binh miền núi bổ sung cập nhật lực lượng.
Trong lúc đó, công ty vua điều thêm 500 quân nhân từ Thanh Hóa mang đến Sơn Tây hỗ trợ, lại cử thêm Đô đốc Nguyễn Trọng Thao đang làm trọng trách phòng giữ lại kinh thành Huế, ra thành phố hà nội trực tiếp lãnh đạo cuộc bầy áp, cùng còn xuống dụ treo thưởng rằng: Không nhắc quan, quân, dân, dõng hoặc bạn theo bọn giặc; fan nào bắt sinh sống được Cao Bá Quát mang giải quan lại thì thưởng đến 500 lạng ta bạc, giết bị tiêu diệt thì thưởng 300 lạng, lại còn thưởng thụ chức hàm nhằm khuyến khích.
3.3 Tàn cuộc:
Sau khi bổ sung cập nhật lực lượng (chủ yếu là bạn Mường và người dân thái lan ở vùng rừng núi Mỹ Lương), vào tháng Chạp năm liền kề Dần (tháng Chạp năm này rơi vào thời điểm năm dương lịch 1855<9>), Cao Bá Quát mang quân tiến công huyện lỵ yên ổn Sơn lần sản phẩm công nghệ hai. Phó lãnh binh sơn Tây Lê Thuận đem quân nghênh chiến. Cuộc tuyên chiến đối đầu đang hồi khốc liệt tại vùng núi lặng Sơn, theo sử công ty Nguyễn, thì Cao Bá quát tháo bị Suất đội Đinh cầm Quang phun chết tại trận. Tiếp theo, thủ lĩnh Nguyễn Kim Thanh cùng Nguyễn Văn Thực cũng thứu tự sa vào tay địch thủ (sau, cả hai rất nhiều bị chém chết). Ngoài các thiệt hại này, rộng trăm nghĩa binh bị chém chết và khoảng chừng 80 nghĩa quân không giống bị bắt. Nghe tin đại thắng, vua từ Đức lệnh mang lại ban thưởng và cho đem thủ cấp cho của nghịch quát mắng bêu cùng rao khắp những tỉnh Bắc Kỳ rồi giã nhỏ dại quăng xuống sông.
Mặc mặc dù mất Quốc sư và những thủ lĩnh, dẫu vậy nghĩa quân vẫn cố vận động thêm một vài năm nữa. Nai lưng Trọng Kim viết: Cao Bá Quát chết đi rồi, Lê Duy Cự còn quấy rối đến mấy năm tiếp theo mới dẹp yên được. Từ đó trở đi, không năm làm sao là năm không tồn tại giặc….
Và sau lần tiến đánh không thành công ở huyện lỵ Phù Cừ (thuộc Hưng Yên), đến năm 1856, lực lượng nghĩa quân đã gần như tan tung hẳn.
Nhìn lại, cuộc khởi nghĩa chỉ trẻ trung và tràn đầy năng lượng ở cuối năm 1854 đến đầu năm 1855. Sau đa số thắng lợi thuở đầu ở Ứng Hòa, Thanh Oai, thì nghĩa quân bị bầy áp và khủng bố dữ dội, nên liên tục chịu các thiệt hại. Sau trận chiến bại ở yên Sơn, Cao Bá quát tháo bị giết thịt chết, sức pk của nghĩa quân nhắc như không còn gì. Trận Phù Cừ chỉ đề đạt những cố gắng cuối thuộc của nghĩa quân mà lại thôi.
IV. Nguyên nhân thất bại:
Ở nửa vào đầu thế kỷ 19, cuộc khởi nghĩa Mỹ Lương, là 1 trong những trong vài cuộc nổi lên lớn, mặc dù ngắn ngủi nhưng bao gồm tầm ảnh hưởng sâu rộng. Mặc dù nhiên, như các cuộc nổi lên trước và sau nó, mặc dù quyết liệt, nhưng vẫn đi mang lại thất bại.
Theo nghiên cứu gần đầy đủ, thì đây cũng chỉ là một trong cuộc nổi dậy mang đậm tính địa phương riêng rẽ, tổ chức chưa được chu đáo, chiêu trò phò Lê vẫn mất đặc thù hấp dẫn, thiếu thốn một cách tiến hành chiến đấu, thế lực hào mục yếu hèn ớt, vũ khí hãy còn thô sơ,…Vì lẽ ấy, cuộc khởi nghĩa nhanh chóng bị đập tan bởi sự trấn áp trẻ trung và tràn đầy năng lượng bằng quân sự của triều Nguyễn.
V. Vài vụ việc liên quan:
Tuy thất bại, nhưng lại cuộc khởi nghĩa Mỹ Lương và chết choc của Cao Bá Quát cũng đã gây được một giờ vang lớn, cùng đã làm cho xúc động các người. Bởi vậy, có nhiều giả thuyết và giai thoại liên quan đến cuộc sống ông.
5.1 Về mục đích Cao Bá quát mắng trong cuộc khởi nghĩa Minh Lương, hiện tại tồn tại nhị ý kiến:
•Một, ông chính là người khởi xướng. Theo ý này còn có Vũ Khiêu, Nguyễn Phan Quang,… •Hai, ông chỉ là người đi theo (hoặc được mời) rồi cùng tham gia lãnh đạo. Theo ý này có Trần Trọng Kim, Nguyễn Lộc, Nguyễn Q. Thắng, Nguyễn Bá Thế, Phạm cố kỉnh Ngũ, Nguyễn Anh,…
Một vụ việc nữa, đó là:
Có người nhận định rằng Cao Bá quát nổi dậy chưa phải vì yêu quý dân cơ mà chỉ vị bất mãn cá nhân, trong số này còn có sử gia è Trọng Kim. Ông viết:
Cao Bá Quát bao gồm tiếng là tín đồ văn học xuất sắc ở Bắc Kỳ, mà cứ bị quan trên đè nén, cho nên vì thế bức chí, bỏ quan về đi dạy học, rồi theo lũ ấy (Lê Duy Cự) xưng là Quốc sư nhằm dấy loạn làm việc vùng đánh Tây với Hà Nội.
Có tín đồ lại nhận định rằng ông nổi loạn là vì chưng bất mãn vì vị thế (quan điểm của Đại Nam chính Biên Liệt Truyện), là do ông tất cả tính tình ngỗ ngược, hay chửi đời, bị đa số người ghét (quan điểm của Cao Bá Nhạ trong è cổ tình văn <3>), ở trong nhà văn Trúc Khê (trong Cao Bá quát danh nhân truyện ký), là do ông bị ám ảnh “cái mộng đế vương” (không rõ tác giả, tập san Bách Khoa số 142, ra ngày 15 mon 12 1962 tại sử dụng Gòn).
Có bạn lại cho rằng Cao Bá Quát không tồn tại ý “làm phản”, nhưng chỉ là người bị Tổng Đốc Nguyễn Bá Nghi vu cáo, vì hiềm riêng <4>. Vào số này còn có Kiều Oánh Mậu, Phạm Văn Sơn.
Quan điểm của GS. Vũ Khiêu:
Chỉ có thể hiểu Cao Bá quát và review đúng bốn tưởng và hành vi của ông trên các đại lý phân tích bắt đầu xã hội và cốt truyện trong cuộc đời ông. Cao bá Quát là 1 trong những trí thức xuất thân trường đoản cú một mái ấm gia đình nhà nho nghèo. đều cảnh đói rét khổ sở ở mọi nơi mỗi ngày day xong xuôi ông tạo nên ông đề xuất luôn xem xét mong tra cứu ra phương pháp giải quyết. Chính sách phong con kiến hà khắc, vua quan ngày 1 tỏ ra bất tài và nguy cơ tiềm ẩn mất nước đến phương Tây đã khiến ông thù ghét triều đình nhà Nguyễn. Từ vị trí phê phán cùng phản phòng nó (điều này rất dễ thấy vào thơ văn ông), ông vẫn tiến tới nổi dậy đánh đổ nó…Đây cũng phải là sự “nổi loạn”, mà đó là sự phản nghịch kháng khởi nguồn từ phẩm hóa học của ông.
Thập mua luân giao cầu cổ kiếm, Nhất sinh đê thủ bái hoa mai
Có nghĩa:
Mười năm bàn đạo giao du, khó khăn như tìm kiếm gươm cổ, Một đời ta chỉ cúi đầu sùng bái hoa mai.
Hai câu đối cực kỳ được ca ngợi này của Cao Bá Quát vẫn phản ánh đầy đủ tinh thần phản phòng của ông. Bọn chúng vừa tạo nên khí phách anh hùng, quyết tâm vực lên trừ bạo cứu vãn dân, vừa biểu lộ một trung khu hồn trong trắng thanh cao, rất đẹp như hoa mai trắng.
5.2 Về một số trong những giai thoại:
Có bạn vì quí phục chí khí Cao Bá Quát, nhưng mà phao lên rằng trong công ty ngục, ông bao gồm làm cặp đối: Một dòng cùm lim chân có đế/ tía vòng xích sắc bước thì vương. Hoặc trước lúc thụ án, họ Cao còn ngâm: tía hồi trống giục mồ phụ thân kiếp/ Một yếu gươm chuyển bỏ bà bầu đời. Cũng có bạn phao lên rằng khi chúng ta Cao bị giải về Hà Nội, vì muốn cứu ông, nhưng mà ai này đã đem một bạn tù phạm sắc nét mặt kiểu như ông để vắt vào, rồi gửi ông lên lạng Sơn, giả làm cho nhà sư để lánh nạn.
Lại bao gồm người cho rằng ông không biến thành hành hình ở khu vực Hàng Hành (Hà Nội) ngày nay, nhưng là ông bị chém chết ở xã Phú Thị cùng với hai con (Bá Phùng, Bá Thông) và các quyến thuộc.
Trước khi soạn quyển Thơ văn Cao Bá quát (xuất bản năm 1984), nhóm tác giả (trong đó có GS. Vũ Khiêu), đang về xã Phú Thị, đến đậy Quốc Oai và vùng khu đất Mỹ Lương. Mặc dù, sau cuộc khởi nghĩa, cả chiếc họ ông bị quan liêu quân săn đuổi, Văn thơ ông bị thiêu hủy với cấm tàng trữ…nhưng qua đa số gì còn sót cũng đủ nhằm GS. Vũ Khiêu kết luận rằng: Những câu chuyện trên đây đều không tồn tại căn cứ, do đã được dựng lên vì những tình cảm không giống nhau của bạn ta so với ông nhưng thôi.
Cao Bá Quát tử chiến là điều gồm thật, quả như sử nhà Nguyễn vẫn chép. Và không hẳn ngẫu nhiên mà triều đình công ty Nguyễn vẫn khen thưởng cùng thăng chức Cai đội cho Đinh núm Phong, bạn đã bắn chết ông.
Bùi Thụy Đào Nguyên, soạn
Chú thích:
<1> Sử gia è Trọng Kim giải thích: Nhân bởi vì mùa tháng năm ấy (1854) nghỉ ngơi vùng tỉnh thành phố bắc ninh và đánh Tây có khá nhiều châu chấu ra phá sợ hãi mất cả mùa màng, rồi đến thời điểm cuối năm lại gồm giặc ấy, cho nên người thời bấy giờ hotline là giặc châu chấu (Việt nam giới sử lược, tr. 501).
<2> Năm Cao Bá quát tháo rời đi dấn chức giáo thụ ở bao phủ Quốc Oai ở đây ghi theo Thơ văn Cao Bá quát mắng (tr.33). Thêm một chứng cứ nữa là trước lúc đi, Cao Bá Quát tất cả viết bài xích đề cuối tập thơ của Tùng Thiện Vương, với ông sẽ ghi là năm trường đoản cú Đức thiết bị 3 (tức 1850). Gồm sách ghi rất khác: Đại Nam thiết yếu biên liệt truyện (tr. 1052) với Phạm cố Ngũ (tr. 445) ghi năm 1854. Xuân Diệu ghi năm 1851 (tr. 13), Nguyễn Lộc ghi năm 1852 (Từ điển văn học, cỗ mới, tr. 209).
<3> Trong è tình văn của Cao Bá Nhạ gồm đoạn: “Chú tôi (tức Cao Bá Quát) cậy tài càn rỡ, vốn tính ngông cuồng, thường bạn hữu với đàn rượu chè, hôn phối với bé buôn, tiếng là ở nhà nuôi mẹ, tuy vậy thật ra đạo thần tôn vẫn tồn tại thiếu sót. Vả lại túng bấn thiếu đâm ra liều, chuyển phiên ra lối marketing trục lợi. Bạn bè khuyên răn thì bao biện lại, anh (tức Cao Bá Đạt) ngăn bảo thì xé cả thư. Mang đến nên bạn bè vì thế mà xuất xắc giao, gia đình vì vậy mà sinh bất mục” . Tuy nhiên, qua cuộc sống và số thơ văn còn sót lại của Cao Bá Quát, thì không thấy con fan ông tất cả gì tệ bạc như con cháu ông đã viết. Xem cụ thể ở trang Cao Bá Quát.
<4> Tương truyền, một hôm Cao Bá quát mắng ngồi uống rượu với Tùng Thiện Vương, thì tất cả Nguyễn Bá Nghi đến vái chào trước lúc trở ra Bắc. Chúng ta Cao không đầy đủ không lui ra nơi khác, mà tiếp nối còn bảo rằng “Nguyễn Bá Nghi chẳng biết chính vì sự thế nào, chứ văn thì còn dốt lắm”. Nghe được, ông Nghi đâm ra thù bọn họ Cao (lược theo sách bạn dạng triều bạn nghịch liệt truyện của Kiều Oánh Mậu). Thuộc quan điểm này còn có nhà sử học Phạm Văn Sơn và nhà văn chuyên viết đái thuyết lịch sử dân tộc Nguyễn Triệu qui định (Cái án Cao Bá quát mắng đăng trên tập san Bông Lúa. Theo Phạm Văn Sơn, tr. 158).
Sách tham khảo:
-Trần Trọng Kim, việt nam sử lược. Nxb Tân Việt, dùng Gòn, 1968. -Phạm Văn Sơn, Việt sử tân biên (quyển 5, tập thượng). Gác sách sử học việt nam xuất bản, dùng Gòn, 1961. -Phạm núm Ngũ, việt nam Văn học tập giản ước tân biên (quyển trung). Quốc học tập tùng thư, sài Gòn, 1963. -Nguyễn Phan Quang, lịch sử vẻ vang Việt nam (1427-1858), Quyển 2, tập 1. Nxb Giáo dục, 1977-Nguyễn Phan Quang, nước ta thế kỷ 19 (1802-1884). Nxb TP. Hồ nước Chí Minh, 2002. -Nhiều fan soạn, Thơ văn Cao Bá Quát. Nxb Văn học, 1984. -Thanh Lãng, Bảng lược vật văn học việt nam (quyển thượng). Nxb Trình bày, ko ghi năm xuất bản. -Xuân Diệu, những nhà thơ cổ điển Việt phái mạnh
Chòm sao Nhân Mã và chuyện tình yêu, sự nghiệp
...cứu thoát vày một sự thần kì. Điều này làm cho người ta ghê ngạc, là sự thực đúng là như vậy, đặc trưng
20 điều cạnh tranh của kiếp người
...không cậy uy quyền là cực nhọc 10- Đối cảnh chổ chính giữa không lay hễ là cạnh tranh 11- học tập rộng, phân tích nhiều là khó 12-
Cự giải và các cung hoàng đạo khác
...Bình ghét rộng là hồ hết vụ tăm tiếng và những trận chiến. Là một “nhà ngoại giao” thiên bẩm, Thiên Bình vẫn làm bất
Tướng người dân có gò má cao
...thể, lưỡng quyền cao, rộng và yêu cầu chia phần lớn so cùng với mũi thì mới có thể là đúng tốt. Lưỡng quyền tốt phải cao, to, đầy
Tu là đưa nghiệp (Phần 5)
...đến coi mà thấy bạn héo hon xanh xao, là biết bà đang dịch gì rồi. Ông ngay lập tức nói: Bà cực kỳ hiền lành, hết sức
Luật nhân trái theo lời Phật dạy
...việc nầy bài toán khác, ai nói gì cũng ko tin, ai làm gì cũng ko theo, kia là nhân; kết cuộc không làm cần
Cung hoàng đạo ma kết và những cung khác
...trường an ninh và yêu thương thương, gia đình các các bạn sẽ không bao giờ đồng hồ thiếu sản phẩm công nghệ gì. Ban đầu sự cân xứng về tình
Lời Phật dạy với khoa học
...nghĩa là trong đồ dùng chất bao gồm năng lượng, trong tích điện có vật hóa học và gồm cả thông tin nữa, tức là một cơ mà
Tên giỏi cho bé trai phụ nữ họ Cao năm 2023
...Anh Cao Thị Vân Hà Cao Trúc Linh Cao Tùng Lâm Cao Tố Uyên Cao Viên Cao Duy Khoa Cao Hoàng Bách Cao Kỳ
Xem tuổi làm nhà – danh sách tuổi đẹp xây đắp nhà cửa 2023
Xây công ty là một câu hỏi hết sức đặc biệt quan trọng trong cả cuộc sống của mỗi nhỏ người. Vì vậy xem tuổi làm bên là
